قیروان نماد تمدن اسلامی در شمال آفریقا
******************************************************************************
در «بحارالانوار» حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده كه در آن از «قیروان» به عنوان منبری از منبرهای بهشت نام برده شده است؛ شهری كه، نامش را از واژه فارسی «كاروان» گرفته و در اشعار حافظ و مولانا و دیگر شعرای بزرگ ایرانی وارد شده است.
قیروان (Qayrawan) در تونس قرار دارد و به زعم مسلمانان سنی، بعد از مكه، مدینه و بیت‌المقدس، چهارمین شهر مقدس اسلام است؛ گرچه شیعیان، شهر نجف اشرف در عراق را شایسته این مقام می‌دانند، اما صرف نظر از این موضوع، اهمیت قیروان در جهان اسلام به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی‌اش و عالمان و محدثانی كه در این شهر پرورش یافته‌اند، چنان پررنگ است كه آشنایی با آن را اجتناب‌ناپذیر می‌كند
قیروان، بی‌شك نماد تمدن اسلام در آفریقا است، نخستین شهری كه اعراب مسلمان پس از ورودشان به آفریقا در این قاره بنا نهادند و بعد از توسعه آن مسلمانان بیشتری در آن سكونت پیدا كردند و كم‌كم شهرت علمی و دینی آن در سراسر عالم اسلام پراكنده شد.
این شهر تاریخی تقریبا 200 کیلومتر با پایتخت فاصله دارد.
شهر قیروان كه اكنون جزو میراث جهان اسلام به شمار می‌آید و سال 2009 به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد، در دوران فتوحات اسلامی نقش استراتژیك ویژه‌ای داشت. عقبه بن نافع سردار سپاه اسلام، آفریقای شمالی را در سال 50 هجری (670 میلادی) كه آغاز فتوحات اسلامی در آفریقا بود، فتح كرد و شهر قیروان در تونس را بنا كرد.
او این شهر را به منظور استقرار مسلمانان ساخت تا بتواند اسلام را در آفریقا اشاعه دهد. از این رو این شهر آغازگر تاریخ تمدن اسلام در مغرب عربی است. او زمانی كه وارد این شهر شد اهالی قیروان را جمع كرد و گفت: «خداوند این شهر را سرشار از علما و فقها گرداند و با اسلام عزت یابد. پروردگارا، این شهر را از هتك حرمت و آتش برحذر دار!»
از آن دوران به بعد قیروان به شهری مترقی شهرت یافت بویژه در دوران اغالبی‌ها (سلسله اغالبی) كه مركز علم و فرهنگ بود و بیشتر اندیشمندان و علما از شهرهایی چون بغداد، كوفه، بصره و حتی یونان به این شهر می‌آمدند تا علوم مختلف را در آن فراگیرند. اغالبی‌ها قیروان را به عنوان پایتخت برگزیدند و تمام تلاش خود را برای آبادانی آن به كار بردند و قیروان مركز تمدن و فرهنگ طی عصرهای مختلف شد.
از ویژگی‌های این شهر می‌توان به ساخت بیت‌الحكمه به عنوان نخستین دانشگاه اسلامی كه مركز تجمع اندیشمندان و علمای بزرگ جهان بود اشاره كرد، كه فعالیت‌های علمی و فكری بسیاری در آن شكل می‌گرفت. به طوری كه شیخ سحنون و مالك بن انس علمای بسیاری را پرورش و رشد دادند.
همان‌طور كه كوردوبا (قرطبه) در اندلس و فاس در مراكش مراكز علمی مسلمانان بودند، قیروان نیز از نخستین مراكز علمی در آفریقا بود و نقش كلیدی در تدریس و پرورش و اشاعه علوم دینی داشت. معماری این شهر در دوران فاطمی‌ها به اوج خود رسید به طوری كه بناهای تاریخی به منظور ارائه ابعاد معنوی علمی و معرفتی این شهر ساخته شد و به شهری دینی تبدیل شد
ما هم سفری با دوستان به این شهر تاریخی داشتیم. با توجه به تابلوهای راهنمای گردشگران و براساس صحبت های افراد، این شهر به دارای 430 مسجد که 230 تا ازآنها در بافت قدیمی و تاریخی شهر ساخته شده اند.
اولین مسجد آفریقا *******************************
هر چیزی در قیروان با عظمت و بزرگی اسلام ساخته شد. بویژه مسجد عقبه بن نافع به عنوان بزرگ‌ترین آثار اسلامی در آفریقا به شمار می‌رود.
این مسجد در بافت تاریخی شهر قرار دارد. و ما شاهد گردشگران زیادی بودیم که از این مسجد تاریخی دیدن میکردند. ورود گردشگران مسلمان مجانی ولی گردشگران غیرمسلمان باید مبلغی پرداخت میکردند.
این مسجد با برخورداری از تزئینات زیبا و برجسته یكی از آثار باستانی و مفاخر مهم جهان اسلام است كه نه‌تنها الگویی برای ساخت مساجد آفریقایی بود، بلكه بسیاری از معماران غربی نیز از آن الهام می‌گرفتند. به عنوان نمونه بزرگ‌ترین مسجد مسلمانان در پاریس نیز بر اساس معماری این مسجد ساخته شده است.
مسجد عقبه بن نافع سال 55 هجری ساخته شد. این مسجد در ابتدا بسیار كوچك بود و سقف آن روی ستون‌ها به صورت مستقیم قرار داشت، اما با گذشت زمان و در مراحل مختلف تاریخ اسلام ضمن تغییرات بسیار با تزئینات زیبا آراسته شد. شكل خارجی مسجد به گونه‌ای است كه بیننده تصور می‌كند، دژی مستحكم در اطرافش قرار دارد و از آن حفاظت می‌كند.
این مسجد دارای 6 قبّه (گنبد ) و 11 دروازه می باشد. 1- قبه محراب كه از قدیمی‌ترین قبه‌های ساخته شده در كشورهای آفریقایی است، 2- قبه باب‌البهو كه ورودی به صحن مسجد بوده و بسیار زیبا تزئین شده است، 3و4- قبه كه از ورودی نمازخانه در شرق و غرب ساخته شده‌اند، 5- قبه‌ای كه در جهت غربی مسجد و 6- قبه‌ای كه بر بالای گلدسته قرار دارند، قبه‌های این مسجد را تشكیل می‌دهند.
در کنار محراب منبر چوبی بسیار بزرگ قرار داست که یکی از قدیمی ترین منبرهای جهان اسلام محسوب میشد طبق بر روی رو پیکره ای این منبر حدودا 200 مستطیل منبت کاری شده بود که نقوش تمام این مسطیلها با هم فرق میکرد . این منبر هم اکنون هم در روزهای جمعه مورد استفاده قرار می گیرید.
بر روی برخی از ستون های مسجد که به صورت جفتی بودن تعدادی از اسامی خداوند جک شده است.
نکته جالب دیگه این بود که در بالای سر ستون ها و ما بین ستون و سقف سنگی لایه ضخیمی از جنس چوب استفاده شده است که طبق گفته خادم مسجد در صورت بروز زلزله این لایه های چوبی مقدار لرزش سقف روی ستون ها را کاهش می دهند
در گوشه ای دیگر چاهی به نام چاه بروطه وجود دارد که به آن زمزم تونس می گویند و بر روی آن چاه شتر چشم بسته ای گذاشته بودند که به دور خود می چرخید و آب می کشید بدون اینکه ببینید چه مردم و گردشگرانی ناظر او هستند.
